Спросить
Войти

MEDITATIVE LYRICS IN THE WORKS OF THE CIRCASSIAN POET MUAED PKHESHKHOV

Автор: Баков Хангери Ильясович

ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ

УДК 821.352.3 ББК 83.3(2=Каб) Б 19

Баков Х.И.

Доктор филологических наук, главный научный сотрудник Института гуманитарных исследований Кабардино-Балкарского научного центра РАН, e-mail: kbigi@mail.ru

Медитативная лирика в творчестве черкесского поэта Муаеда Пхешхова

(Гупщысэр щытепщэ Пхъэш Му^ед и лирикэр)

(Рецензирована)

Аннотация:

Рассматриваются особенности медитативной лирики черкесского поэта и талантливого журналиста Муаеда Пхешхова. Проводится эстетический анализ его стихотворений, в которых наиболее ярко заметны нравственные находки автора, черты творческой индивидуальности. Особое внимание уделено новаторству поэта в использовании оригинальных поэтических троп, изобразительно-выразительных средств: сравнений, эпитетов, олицетворений, метафор. Отмечается, что он удачно сочетает свое творческое «Я» с национальной традицией, которую обогащает новыми образами, гармоничной звуковой организацией стиха, полнокровными рифмами. Затрагивается успешная журналистская деятельность поэта, которая сыграла важную роль в становлении творческой индивидуальности в его поэзии. В его творчестве есть замечательные пейзажные, любовные стихотворения, но, как отмечается, в нем значительное место занимает медитативная лирика, в которой главенствует мысль, философия жизни. Творчество М. Пхешхова рекомендуется использовать в практике средней и высшей школы КЧР и КБР. Ключевые слова:

Сюжет, новелла, пейзаж, философская мысль, символ, журналист, поэзия, лирика, строфа, эпитет.

Bakov H.I.

Doctor of Philology, Principal Researcher of Institute of Humane Researches, Kabardino-Balkarian Scientific Center of the Russian Academy of Sciences, e-mail: kbigi@mail.ru

Meditative lyrics in the works of the Circassian poet

Muaed Pkheshkhov

Abstract:

This study discusses the features of the meditative lyrics of the Circassian poet and talented journalist Muaed Pkheshkhov. An aesthetic analysis of his poems is carried out, in which the author&s moral discoveries and features of creative individuality

are most clearly visible. Particular attention is paid to the poet&s innovation in the use of original poetic tropes, figurative and expressive means: comparisons, epithets, reifications, and metaphors. The publication notes that M. Pkheshkhov successfully combines his creative self with the national tradition, which he enriches with new images, harmonious sound organization of the verse, and exuberant rhymes. The paper touches upon the successful journalistic activity of M. Pkheshkhov, which played an important role in the development of a creative individuality in his poetry. In the works of M. Pkheshkhov, there are wonderful landscape and love poems, but, as noted in this publication, meditative lyrics, in which the thought and philosophy of life prevail, occupy a significant place in them. Recommendations are made to use the works of M.Pkheshkhov in the practice of secondary and higher schools of the Karachay-Cherkessia and Kabardino-Balkaria.

The plot, story, landscape, philosophical thought, symbol, journalist, poetry, lyrics, stanza, epithet.

Пхъэш Му1эед Назир и къуэр (1949-2000) Алибэрдыкъуэ (Пасэм Хьэгъундыкъуей) шэрджэс къуажэм къыщалъхуащ. Ростов дэт универ-ситетым и философие факультетым щеджащ, Къэрэшей къэрал педин-ститутым (иджы университетщ) и филологие факультетыр къиухащ. Илъэс 6жыгъэк1э щылэжьащ Черкесск деж радиом, «Черкес хэку» газетым, и ц1эр зыгъэlуа Къэрэшей-Шэрджэс телевидинием и адыгэ къу-дамэм. Абы и нэтын игъэхьэзырхэр теухуат щ1ып1э зэхуэмыдэхэм щып-сэу адыгэхэм, ахэр къызэхик1ухьт, сюжет гъэщ1эгъуэнхэр къигъу-этт, бзэ шэрыуэк1э ц1ыхум я пащ-хьэ ирилъхьэт, фильм щхьэхуэхэр ищ1т. Апхуэдэу урыс л1ыжь Шведов Михаил Матвеевич (мыр Хьэгъундыкъуей зыбжанэрэ дэсащ, адыгэб-зэри ди хабзэри ф1ыуэ ищ1эт, езыр щыщт Кардоникская станицэм) теу-хуа «Кунак» фильмыр зыбжанэрэ къагъэлъэгъуащ. Ростов деж «Мир Кавказу» зэхэта зэпеуэм иным деж Пхъэш Му1эед и фильмым папщ1э Гран-при къыхуагъэфэщащ.

Нэхъыбэу Пхъэш Му1эед къызэрац1ыхур журналист 1эзэу зэ-рыщытарщ, ауэ зык1и нэхъ лъахъ-шэкъым абы и усэхэр, новеллэхэр. Ахэм зыкъомк1э и журналист 1уэху еплъык1эм ижь къыщ1ихуами, ахэр публицистикэм ещхькъым, зэрытхахэр усэбзэ бейщ, гъэнщ1ащ образ гъэщ1эгъуэнхэмк1э. Псоми зэращ1эщи, адыгэ литературэр 2040 гъэхэм газетхэм, журналхэм «къытебэкъук1ащ». Ноби журналист куэдым зэдахьыр я 1эщ1агъэ зэ-рылажьэри, хуэ1эижьхэщ усэ тхын-ми, прозэми. Куэдрэ Пхъэш Му1эед дэлэжьа, журналист ц1эры1уэ Шыр-дий Маринэ усак1уэм (усэ тхылъ-ыр къыдэк1ащ Маринэ и редакцэм щ1эту 2003 гъэм) итхащ: «Му1эед и усэхэм ущеджэк1э ахэм ящыщ дэт-хэнэри фильм к1эщ1 ц1ык1ум хуэдэу, гъащ1эм и теплъэгъуэ пыухык1ауэ уи нэгум къыщ1оувэ» [1: 7].

Пхъэш Му1эед и усэхэр я фащэк1э зыхэхьэр лирикэращ. Ахэр зэзэмызэ газетым къытехуэрт, щхьэхуэу и усэ тхылъыр къыщыдэк1ари езыр ду-нейм ехыжа нэужьщ. Му1эед итхар куэд хъуркъым, къытридзари нэхъ мащ1эжщ, ауэ и усэхэм гупсысэ куу ящ1элъщ, къигъэсэбэп зэгъэпщэ-ныгъэхэр, эпитетхэр щ1эщыгъуэщ. Къэтщтэнщ «Мэкъуауэ л1ыжьхэр» усэр. (Усак1уэр мэкъуауэ зда-шэт л1ыжьхэм 1эпыдз-лъэпыдзу. Л1ыжьхэр 1эзэу мэкъу еуэт упщ1э пы1э, джанэ хужьхэр ящыгъыу, мып1ащ1эу, 1эдэб яхэлъыу):

Аргъынэхэр мэгъуэлъ мэл кШпэ пшэру,

Шэмэджхэм шыкХэпшынэу псэр дахьэх.

Къаз хужьхэр псафэ к\\уэ нэхъ умыщЪну,

Л1ыжь гупым джабэ нэкХур ирахьэх [2: 24].

Адэк1э л1ыжьхэр зэрызэдэгу-шы1эр, зэрызэрыгъэунэхур,

къару къазэрыхуэнар усак1уэм къе1уатэри еух: «Удз ц1ынэу жьыгъэр пл1э1ук1э ирадзэк1ыу, мэкъуп1э нэпкъыр л1ыжьхэм къы-гуагъэху...» Апхуэдэ теплъэ уи нэгу къыщ1эзгъэхуэфынур усак1уэ нэсырщ. Образ гъэщ1эгъуэнщ, жы1эгъуэ купщ1аф1эщ мэкъуауэ л1ыжьхэм «Удз ц1ынэу жьыгъэр пл1э1ук1э ирадзэк1» - жыхуи1эри!

Зэман-зэманк1э лирикэ усыгъэм зи псалъэ хэзылъ-хьэ Пъэш Му1эед и усэхэр зэрыгуры1уэгъуэмк1э, гупсысэк1э гъэнщ1ауэ зэрыщытымк1э усак1уэ куэдым къащхьэщок1ыр. Ар хущ1окъу къи1уатэмрэ къызэры1уатэ щ1ык1эмрэ къанэ щымы1эу зэрызэригъэк1уным. Усак1уэм

хузэф1ок1ыр дунейм и къэхъукъащ1э теплъэгъуэхэр 1упщ1ыу дигъэлъагъ-уну. (Пщыхьэщхьэ; Щ1ымахуэм и щэху; Нэчыхьытх, н.). Му1эед и усэхэр нэхъыбэу зытеухуар ц1ыхухэм я зэхущытык1эмрэ езы гъащ1эм епха гупсысэмрэщ.

Псалъэ къызэрыгуэк1хэмк1э усак1уэм къарурэ гукъыдэж емы-зэшрэ къегъэлъагъуэр:

Ар хъурэ уэшх, щ1эмытмэ уафэгъуагъуэ -Унащхьэм псы къежэхыу аркъудейщ.

Жыг тхьэмпэр хъейк1э сэ сымыгъщЬагъуэ -Щ1эфиихьыжу жьыбгъэщ сызыхуейр! [2: 45] Къызэрыгуэк1 теплъэгъуэр «ф1эмащ1эщ» усак1уэм, ар хуейщ динамикэ, зэхъуэк1ыныгъэ, ц1ыхум и хьэлыр зыпсыхь, и зэф1эк1ыр къэ-зыгъэлъагъуэ 1уэху. Зи гугъу тщ1ы строфам усэк1уэм къыпещэр ц1ыхум и щэнми апхуэдэ хэлъын хуейуэ: Ар хъурэ пэж, уе1эбрэ укъимысмэ,

Зезыхьэм пэжыр и гур мафЬэм хэлъщ.

Ар хъурэ ц1ыху, щагуэшкЬэ къылъымысмэ

А дэпыр псэкЬэ зышэчыфын хьэл. Пхъэш Му1эед и журналист къэ-лэнхэр щигъэзащ1эми пэжым и телъ-хьэу щытащ, а хьэлыр къыхощыр и

усэхэми. Пхъэш Му1эед и лирикэр щхьэхуэу гуэшакъым: лъагъуныгъ-эм, пейзажым, жылагъуэм, филосо-фием теухуауэ. И усэхэм нэхъыбэу щытепщэщ гъащ1эм и философиер, гупсысэр. Апхуэдэхэщ: Псы хьэлъ-ахуэу зблехыж гукъэк1ыжхэр; Лъагъуныгъэр ди зэхуакум дэтщ нэщхъейуэ; Гумрэ акъылымрэ; Хаб-зэ; Игъэщтащи псалъэ хъуэтым мы си гущ1эр н.

Усэ к1ыхь и1экъым Пхъэш Му1эед, абы яхэтщ сатирипл1 нэхъ мыхъу, ауэ гупсысэ куу зыщ1элъ. Апхуэдэщ жьындум теухуа «Тумыхуж»-ыр: Къытет1ысхьэм жьындур уи уэнжакъым,

Тумыхуж ар, кхъыЬэ, тумыхуж. Щ1эджэр ар сэракъым е уэракъым И насыпыншагъэр егъеиж [2: 40]. Усэ куэд имытхами, Пхъш Му1эед адыгэ усыгъэм лъэужь дахэ къыхинащ.

Пхъэш Му1эед и новэллэхэ-ри сюжет хъарзынэм тещ1ыхьащ, бзэ шэрыуэк1и тхащ. Ахэм къы-хэгъэщыпхъэщ: Дадэ; Нащхъуэ и бгъуэнщ1агъ. Япэрейр теухуащ ады-гэ л1ыжь Хьэжуэсмэн дунейм ехы-жауэ зэрыщ1алъхьэм. Абы щ1алэ ц1ык1ухэм хъыбар куэд яжри1эт, игъасэхэт. Псом нэхърэ нэхъ ижагъ-уэ хъуат зы щ1алэ гуэрым. Абы нэпс щ1агъэк1т (ц1ыхухэм я нэхъыбэр уэршэрхэт). Л1ыжьыр угъурлыуэ дунейм тетат. А щ1алэм ик1эм деж и гук1э же1эр, йолъэ1ур уафэм уэшх къешхыну, уафэми игъеину хуейт а ц1ыху щхьэпэр.

Ет1уанэ новэллэм къыщыгъэлъ-эгъуащ Нащхъуэ зи ц1э л1ыжь зи акъылыр зэм щхьэщык1ыу, зэми и акъыл къихьэжу псом. Ар иужь илъ-эсхэм къуажэм дэк1ри бгъунщ1агъым щыпсэуащ, абдежи дунейм щехы-жащ. Тхак1уэм къыхуэгъэлъэгъу-ащ психологие 1эмалхэмк1э ц1ыху зи зэхэщ1ык1ыр гуры1уэгъуей хъуам и образыр.

Му1эед и усэхэм къыхуигъу-этт сюжет къызэрымыгуэк1хэр. Абы ящыщ «Гумрэ акъылымрэ» усэм деж къыщигъэсэбэпар. Ижьижьыж лъандэрэ лирикэм деж гум и образымрэ акъылым (щхьэм) и образымрэ щызэрагъапщэр, щызэпэщ1агъауэр. Пхъэшым «гу къилъэтыр выгум щ1ещ1эр, и акъы-лыр ещ1 гублащхьэдэс». Гур езэша нэужь а т1ур зэрехъуэжыр, акъылыр щ1ещ1эр. Насыпышэ к1уэм и 1уэхур яхуэлэжькъым т1уми:

Псэху имыщ1эу къырехуек1 акъылыр,

Гъуэгум ток1ри, джабэм к1эрохьэж,

Сызыщыгугъауэ насып гулъэр Зэхэтхъуа гупщысэмкХи схуехъуэж...[2: 42]. Псэм тетхыхь усак1уэт, ар зыгъ-эгузавэ 1уэхухэр сэтей къэзыщ1т Пхъэш Му1эед. Абы къыдэк1уэу ду-нейм и щытык1эм псалъэк1э 1эзэу «сурэт трищ1ык1т», жы1эгъуэ шэ-рыуэ, зэгъэпщэныгъэ щыщыгъуэ-хэр къигъэщ1ырт. Щ1ымахуэр езы-хужьэж гъатхэм хуже1эр: «К1уэсэж щ1ымахуэм къиубыдауэ и к1эр, сабий къуейщ1ейуэ гъатхэм зечэт-хъэж», щ1ымахуэм и псэр ирехьэх зы мылым, адрей къэнар абы и гукъэк1ыжщ.

Гукъэк1ыж псалъэр куэдрэ къегъэсэьэпыр усак1уэм, абы символ мыхьэнэ иретыр: Псыхьэлъа-хуэу зблехыжыр гукъэк1ыжыр

си гупщысэу ныжэбэ къиуам... Сык1элъопхъуэ щ1алэгъуэ блэк1ам; Лъагъуныгъэр ди зэхуакум дэтщ нэщхъейуэ; Къыдэпщ1эну мэгу1эжыр и гукъеуэр: «Сыту па-сэу фэ сыф1щ1ыжрэ гукъыдэж!; Гущ1эм къыщоушыр хьэлъэу гукъэк1ыж». Усэ щхьэхуэми ф1ищащ «Гукъэк1ыжхэр».

Лъагъуныгъэм теухуа усэхэри и мащ1экъым Пхъэш М. Апхуэдэ-хэщ: Си закъуэщ, си хъыдэз (мыбы критикэм гулъытэ хэха хуищ1ащ); Игъэщтащи псалъэ хъуэтым мы си гущ1эр; Дыгъэмрэ мазэмрэ; Щэху; 1э дызолъэр уи щхьэцым; 1ухэлъ налъэ; Зигу хэзгъэщ1а бзылъхугъ-эм; Зэгуэр. Мы циклым я мотив-хэм щымащ1эщ гуф1эгъуэ гурыщ1э, ахэр узыгъэгузавэ, узыгъэнэщхъей гупсысэк1э узэдащ.

Пхъэш М. езым и хъэт1 щи1эжащ адыгэ поэзием, аращ абы лъэужь дахэ къыщ1ыхуигъэнэфар ди лите-ратурэм. Му1эед и фэеплъу усэ щхьэ-хуэ хуатхащ Бемырзэ Мухьэдин [3: 101], Тхъгъэпсэу Увэжыкъуэ [4: 103], псалъэ гуапэ хуитхащ тележурналист 1эзэ Гетманов Владимир [5: 104107]. Пхъэш Му1эед и усэ щхьэхуэ-хэр ирагъуващ курыт еджап1эм и хрестоматием. Ар абы къилэжьащ и талантымк1э, и гуащ1эдэк1к1э.

Примечания:

1. Ширдиева М. Заглянув в зеркало прошлого = Блэк1ам и гъуджэм дызэдип-лъэжынщ // Пхешхов М. Путь: сб. стихов = Гъуэгуанэ. Черкесск, 2003. С. 7.
2. Пхъэш М. Гъуэгуанэ = Пхешхов М. Путь. Нальчик, 2003. С. 24.
3. Бемурзов М. Судьба поэта = Усак1уэм и нат1эр // Там же. С. 101.
4. Тхагапсов У. Оборвавшаяся скала = Къыр щэща // Там же. С. 103.
5. Гетманов В. Прерванный полет // Там же. С. 104-107.

References:

1. Shirdieva M. Looking in the mirror of the past // Pkheshkhov M.Way: collection of verses. Cherkessk, 2003. P. 7.
2. Pkheshkhov M. The Way. Nalchik, 2003. P. 24.
3. Bemurzov M. The fate of the poet // Ibid. P. 101.
4. Tkhagapsov U. The broken rock // Ibid. P. 103.
5. Getmanov V. The interrupted flight // Ibid. P. 104-107.
СЮЖЕТ НОВЕЛЛА ПЕЙЗАЖ ФИЛОСОФСКАЯ МЫСЛЬ СИМВОЛ ЖУРНАЛИСТ ПОЭЗИЯ ЛИРИКА СТРОФА ЭПИТЕТ
Другие работы в данной теме:
Контакты
Обратная связь
support@uchimsya.com
Учимся
Общая информация
Разделы
Тесты