Спросить
Войти
O&QUVCHILARNI MURAKKAB MATNLI MASALALARNI YECHISHGA
O&RGATISH
Voxidov Ulug&bek Burhonovich Sirdaryo viloyat Xovos tuman 5-sonli maktab
Annotasiya: Ushbu maqolada umumta&lim maktablarida matematika darslarida o&quvchilarni murakkab matnli masalalarni yechishga o&rgatish bayon etilgan.
Kalit so&zlar: matematika, masala, o&quvchi, matnli masala.
TEACHING PUPILS TO SOLVING COMPLEX TEXT PROBLEMS
Voxidov Ulug&bek Burhonovich School №5, Syrdarya district, Syrdarya region
Abstract: This article describes how to teach students how to solve complex text problems in mathematics classes in high schools.
Masala - bu kundalik hayotimizda uchraydigan vaziyatlarning tabiiy tildagi ifodasidir. Masala asosan uch qismdan iborat bo&ladi.
Murakkab masalalarni yechish, uni sodda masalalarga ajratish va shu sodda masalalarni yechishga keltiriladi.
Murakkab masalalarni yechish qo&yilgan savolga ma&lumot tanlash mashqlari bilan boshlanadi. Masalan: «Poezd 10 soatda qancha masofani o&tganligini topish uchun yana nimani bilish kerak?», «3 l sut uchun qancha pul to&landi?», «Polizni chopish uchun 5 fermer xo&jalik necha ish kuni sarf qilishdi?» va hokazo. Savollarni mana bunday shaklda ham qo&yish kerak: «Maktabning beshinchi sinflaridagi o&quvchilar sonini xisoblash uchun nimani bilish kerak?», «Bir nechta kostyum tikish uchun material sotib olish kerakligini qanday ma&lumotlardan topish mumkin?» va hokazo. O&quvchilar ma&lumotlarni aytishlari, ularning son qiymatlarini
ko&rsatishlari, masalani yechadigan amalni aniqlashlari, shuningdek, masalaning yechilishini tekshirishlari kerak.
O&quvchilar tarkibida bir necha ma&lum sonlar va bir necha izlangan sonlar bo&lgan murakkab masalani yechishda bu murakkab masala ajraladigan sodda masalalarni tuzishda qiynalib qolmasliklari uchun 2 ta yoki 3 ta sodda masaladan tashkil topgan murakkab masalalar tuzishni mashq qilishlari foydalidir. Buning uchun o&quvchilarga birin-ketin ikkita sodda masala beriladi, bu masalalardan birining javobi ikkinchisining son ma&lumotlaridan biri bo&ladi. So&ngra ikkala masala oraliqdagi savolni tashlab o&qiladi.
Masalan:
Ikkinchi masala ayirish bilan yechiladi:
So&ngra ikkala masalaning shartlari bitta qilib birlashtiriladi, birinchi masalaning savoli tashlanadi. Bunday masala kelib chiqadi.
Baliq ovlaydigan kema 4 oyda 162,8 t kilka ovladi. Oylik norma 25 t. Kema o&rta hisobda bir oyda rejadan tashqari necha tonna kilka ovlagan?
Yechim bunday yoziladi:
Murakkab masalaning yechilishi quyidagi qismlardan iborat:
yurib Sparkni, 25 km yurib esa Matizni uchratdi. Spark B shahargacha yetib borib tezda orqaga qaytdi va B shahardan 8 km yurib Matizni uchratdi. A shahardan B shahargacha bo&lgan masofa necha km?
Yechish: V± — Lasetti, V2 — Spark, V3 — Matiz tezligi, S-masofa
V2 vt & V3 Fi V3 V2 &
V1 _ 5+18 v -S-25. V2 _ 5+8
V2 5-18& V1 5+25& V3 5-8&
TT i i i i < i VI V3 F2 5+18 5-25 5+8
Hadma-had ko paytirsak:-----------;
^ J V2 V3 5-18 5+25 5-8&
(5 + 18)(S + 8)(5 — 25) = (5 — 18)(S — 8)(5 + 25)
S = 12 • 5 5 = 60 Javob: 60 km
Yechish: Qayiqning turg&un suvdagi tezligi - x km/h; oqim tezligi - y fcm/ñ. deb belgilaylik.
f 60 30 _ 7
X+q X2q Agar = u; = v deb belgilasak,
+ = 4 *+y *-y
Vx+y x-y
f60u + 30v = 7 ix + y = 15
{30u + 20v = 4 ^ U = 15; v = io; (x - y = 10 ^
x = 12,5——; y = 2,5& , h h
Javob: Qayiqning turg&un suvdagi tezligi 12,5 fcm/h; oqim tezligi 2,5 fcm/h 4-masala. Hovuzga 2 ta quvur o&tkazilgan. Birinchi quvur bo&sh hovuzni 10 soatda to&ldiradi. Ikkinchisi esa 15 soatda bo&shatadi. Hovuz bo&sh bo&lgan vaqtda ikkala quvur birdaniga ochilsa, hovuz necha soatdan keyin to&ladi? Yechish: Hovuzni 1- quvur x soatda to&ldirsin,
to&lsin. U holda---= - tenglik o&rinli bo&ladi, bunda x =10, y =15 , t =?
t 10 15 30 30
Javob: 30 soat
Har bir eritmadan necha grammdan aralashtirilgan. Yechish: = 20 ; P2 =40 ; P1+2 = 34 ; V1 = V2 =?
{ 500 ^ - { T1 , T/2 cnn ^ ^ = 350
Ivi + V2 = 500 Ui + ^ = 500 2
V1 = 500- 350 = 150 Javob: 150g ,350g
Maqolada matematika darslarida o&quvchilarini tenglamalar tuzib masalalar yechishga o&rgatish metodikasini, algebraik materiallarni o&rgatishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish usullari ko&rsatib berildi.
Foydalanilgan adabiyotlar
References
