Спросить
Войти
УДК 82.09 ББК 83.3(0)9
ТАЪСИРИШЕЪРИ Ризоева Парвина Сухробовна,
СУННАТИИАРАББА муаллимаи кафедраи забони англисии
FАЗАЛИЁТИ факултети филологияи араби МДТ
АБУМУЗАФФАРИ "ДДХ ба номи акададемик Б. Гафуров"
АБЕВАРДЙ (Тоцикистон, Хуцанд)
ВЛИЯНИЕ Ризоева Парвина Сухробовна,
ТРАДИЦИОННОЙ преподаватель кафедры английского
АРАБСКОЙ ПОЭЗИИ НА языка, арабской филологии ГОУ «ХГУ
ГАЗЕЛИАБУМУЗАФФАРА имени акад. Б. Гафурова»
АБЕВАРДИ (Таджикистан, Худжанд)
INFL UENCE Rizoeva Parvina Sukhrobovna, lecturer of the
OF TRADITIONAL department of English language attached to the faculty
ARABIC POETRY ON of Oriental languages under the SEI "KSU named after
ABUMUZAFAR ABEVARDI&S acad. B.Gafurov "(Tajikistan, Khujand)
GHAZALS E-mail: prizoeva@mail.ru
Вожахои калиди: Абумузаффари Абеварди, ташбиб, шеъри суннати, муцити бодия, цабила, номцои занонаи араби
Мацола фарогири маълумот оид ба мавзуоти маъмули шеъри араби дар эцодиёти Абумузаффари Абеварди - шоири арабисарои адабиёти форсу тоцики садацои XI-XII бахшида шудааст. Цайд гардидааст, ки таъсиру нуфузи шеъри суннатии араб дар цисмати насиби цасидацои шоир ва тавассути изгори муцаббат ба маъшуцацое, ки номи хоси араби доранд, ба таври возец бозтоб гардидааст. Бино ба ахбори муаллифи мацола, цасидацои шоир бо ёдовари кардан аз гузашта, вохурии у бо мацбубааш дар арафаи куч бастани цабила, ки барояш бисёр гарон буд, огоз мешавад. Баъзе номцои арабии мацбубацо, аз цумла Умайма, Моликия, %инд, Салмо ва гайра зиёда аз 20 маротиба зикр гардидаанд, ки шацодати возеци алоцаманди ва таваццуци вижаи Абеварди бо фарцангу тамаддуни араби мебошад.
В данной статье расматриваются сведения о распространённой тематике, присущей арабским стихам, в творчестве Абумузаффара Абеварди - арабоязычного поэта персидско-таджикской литературы XI-XII веков. Отмечается, что влияние традиции арабского стихосложения ярко выражено в насибе касыд поэта, а также посредством признаний в любви возлюбленным, обладательницам арабских имён. Согласно автору статьи, касыды поэта начинются воспоминаниями о прошлом, о встречах с возлюбленной накануне переселения племени, причинявшие ему невыразимые страдания. Некоторые арабские женские собственные имена, такие как Умайма, Маликия, Хинд, Сальма и др., упоминаются более двадцати раз, что свидетельствует о приверженности и об особенном отношении Абеварди к арабской культуре.
The given article dwells on the information concerned with the common themes intrinsic to Arabic poetry in Abumuzaffar Abevardi&s creative productions - an Arabic poet of Persian-Tajik Literature of the XI-XII cc. It is noted that the influence of the Arabic versification traditions is conspicuous in nasib or tashbib of poet&s qasidas and is reflected by love confessions to beloved women possessing Arabic names. According to the author of the article, Abevardi&s poems commence with the reminiscences of the past, of rendezvous with beloved on the eve of resettlement which inflicted untold sufferings on him. Some female proper names, such as Umayma, Molikiya, Hind, Salma etc., are mentioned more than twenty times which indicates the poet&s adherence and special attitude towards the Arabic culture.
Дар назми арабизабони форсу точики садах,ои XI-XII газал ривочи тамом пайдо намуда, ба монанди мадху хдчову васф ба рухд аср ва мафкураи мардум таъсири бориз гузоштааст. Аммо дар назми арабизабони ;аламрави Эронзамин назар ба хдвзах,ои сирф арабй ва шеъри форсу точикии он ахд газал чойгохд на он ;адар барчастаро сохдб буд. Во;еан, шоирони арабисарои давраи
мазкур дар газалсарой ба пояи шуарои забардаст, аз кабили Абунувос ва дигарон нарасида буданд. Миёни шуарои арабизабон бо ашъори лирикии дилошуби худ Мух,аммад ибни Ахмади Абумузаффари Абевардй (4,312, 325, 365) макоми вижаро сохиб гардидааст. Абумузаффари Абевардй аз зумраи донишмандону шуарои забардасти нимаи дувуми карни XI ва ибтидои садаи XII ба шумор рафта, осори арзишманде ба мерос гузоштааст. Доираи фаъолияти эчодии Абумузаффари Абевардй хеле доманадор буда, хам осори таърихй ва хам адабиро фаро мегирад. Аммо у дар таърихи адабиёти арабизабони форсу точик ба хайси адибу шоир шухрати бештар пайдо намудааст. Кайд кардан бамаврид аст, ки дар эчодиёти Абумузаффар тамоми мавзуоти маъмули шеъри арабй, аз кабили мадх, васф, фахр, рисо, шиква ва монанди он дида мешавад. Аз чумлаи жанри мухимми ашъори шоир газал махсуб мешавад.
Кобили таваччух аст, ки дар ин ахд ду навъи газал - газали озод ё худ мустакил ва абёти тагаззулии касидахо дар канори хам тахаввули тамом пайдо карда буданд. Таъкид чоиз аст, ки дар насиби касидахои арабизабони ахди мавриди назар таъсири шеъри суннатии араб хеле равшан ба зухур омадааст. Таъсири боризи шеъри суннатии араб дар эчодиёти Абумузаффари Абевардй хеле махсус аст. Зеро Абумузаффар аз иродатмандону хавохохон ва пайравони шадиди мактаби таклид ба шеъри суннатгарой дар адабиёти араб махсуб меёфт, ки ин вижагй дар саросари осори у эхсос мегардад. Дар робита ба ин, дар ашъори гиноии Абумузаффари Абевардй низ таъсиру нуфузи шеъри суннатии араб хувайдо буда, асосан ба ин васила сурат гирифтааст: нахуст, дар бештари насиб ва ё ташбиби касидахо таъсири шеъри суннатии араб возех ба чашм мерасад. Насиб ё ташбиби касидахои шоир аксар монанди шоирони суннатгарои араб бо ёдоварй кардан аз гузашта, ба хотир овардани вохурии у бо махбубааш дар арафаи рузи куч бастани кабила, ки барояш бисёр гарон буд, огоз мешавад. Аз чумла, дар 6 байти касидаи мимияи суханвари Абевардй мухити бодия ва ахли кабила равшан ба зухур омадааст:
Jj-Л-^З JJ.U ^ i ^—l— ( J-l*-^ L^li M^J^l L>—
jl-jj ¿¿l^i ^ij jlii l^jj j i-ila
i»lja (л». jl?il iji. L j l^^il l» k^i (Лт1°1п& &«j» ii jUl ¿ijj (L- Qjt.4 I tk ^ j
jjl^j Qjji lfcijJ d-ujtij j J^— jJ^ l^li laj l— j
Эй фарзанди Омири, ин цавм дар пешоруи ман кист? Оё он^о сирри сафари дар замири шабистонанд?! Цалби дустдоранда бо он^о видоъ мекунад ва басо мешавад, Шояд у бо зимоме ба цои барояш нохушоянд бурда мешавад. Он о%у бо ниго^и чашмон аз боди гарми биёбон ёри мечуяд, Пас %усни цомати болобаландро бирабояду зи худ кунад. Чи андар ташнаги^ое дар зери цафаси сина царор дорад, Ки ман варо сипар созам зи цатра^ои оби чу тир аз паси ницоб омада Ман %аргиз зи да^они у х,арфе нашнидаам, вале он суханонеро, Ки шохи дарахти башом ривоят кардааст, такрор бинмоям. Он ишцеро, ки гардиши рузгор ману уро аз %ам чудо сохт. Пас х,аме нафас^ои худ барои он (ишц) цатъ хо^ам кард (2, 349).
Маълум аст, ки арабхо дар давраи чохилия хаёти кучй доштанд ва кабила-кабила зиндагй менамуданд. Аксар чорводор буда, бино бар талаботи касбу пешаашон мачбур буданд, бо кабила ва аёлу фарзанд аз чое ба чое куч мебастанд, ки ин дар ашъори шоирони тоисломии араб ба мушохида мерасад. Ин мазмун баъдтар дар адабиёти арбизабони форсу точик зухур намуд. Шоирон хангоми куч бастан аз фироки ёру маъшук бештар шиква менамуданд ва холати рухиву равонии хешро дар колаби назм мерехтанд.
Масалан, суханвари Абевардй дар байте аз насиби касидаи боияи хеш холати рухии худ, яъне аз гами чудой дар арафаи хичрати кабиларо чунин тасвир намудааст:
US.Cu 4Jj| j ^bli fjiautj Cj^j is j j^bjll (j) V ^ j
Фаромуш намекунам рузи видоъро, ки гар намоён бишуд, Хамоно ки зи газаб гиря цорй шуду х,ам фаввора зад (2,231).
Лозим ба ёдоварист, ки Абевардй дар сурудани газал махорати беандоза дошту аз хурдй газалсароиро дуст медошт. Аз ин хотир, кироати кисмати тагаззулии касидахои Абевардй бо шевоиву назокати худ дили хар хонандаро мафтун месозад ва малолу ихтилолеро падид намеорад. Шоир дар насиби касидаи кофияи худ монанди шуарои суннатгарои араб дар баробари ёдоварй кардан аз даврахои чавонии худ, ки ба махбубааш дил бохта буд, боз хам
таъкид медорад, ки шуълаи он иш;и поку беолоиш дар замири у хатто дар овони пирй хам шуълавар аст:
jjljxll Jjla Ajjb! JJJS IjAjc jAAll jjjIiL Ь"&аУ»"&
jjUaII j Iaj Jl! j j J&.w " j jaj Jlj lA
Бар вай аз тифли ошиц шудаму лек замона бар мо, Бисёр дастдарози карду бо ин хама чизе натвонист кардан. То холо ишци у дар мани пир нумуъ мекунад, Ва дар даврони пири низ аз у цудо намешавам (1,233).
Ин абёти шоирро метавон аз газалхои отифй ба шумор овард. Fазали отифй газалест, ки аз иш;и самимй сар зада, дар он хиссиёти нозук ва маънихои латиф ва васфи эхсосоти поки занон тачассум карда мешавад. Дар абёти зерини ;асидаи ломияи шоир низ эхсосоти ботинии шоир ва самимияти беандозаи у, нигохи тарсомези махбуба аз зери чодар хеле во;ей ба тасвир кашида шудааст:
J^A £АЛА j! »«J^"J.A <—iSjJl j JA^ ^Ajc
JAJ l$"ajli jl ^jjll Jc JA j VAj ^AJJ ^i Jljall 1A!
J?jll sjticl jja. J^ll lAjAlij ucj Jc Jj jjj"
ljjac. |jj Uij^! Aj^ll ^jl! j^j Jj*ll Ciai jl j l^jJl j j
Ман барои одамони корвон, ки мераванд Диле дорам, ки онхоро бо тарона гусел мекунаду мегирёнад. Вале дилро нашояд бо чизе иваз кардан, Пас оёрух цудо шавад, ивазаш имконпазир аст. Аз зери чодар ба ман нигох мекунад Мисли охуе, ки бар вай тарс голиб омадааст. Пас худро пеши у гирам пинхони гар цониби ман Назархо кам шаваду дар гафлат монанд мардум (1,442).
Дувум, таъсири боризи шеъри суннатии араб тавассути мухаббат ба махбубахое, ки номи хоси арабй доранд, бозтоб гардидааст. Во;еан хам дар эчодиёти Абевардй чунин номхо хеле зиёд ба мушохида мерасанд. Аз омузиши ашъори лирикии шоир бармеояд, ки баъзе номхои арабии махбубахо аз чумла, Умайма, Молия, Хинд, Салмо ва гайра зиёда аз 20 маротиба зикр гардидаанд. Чунончи, дар чанде аз абёти ;асидаи роияи худ Абевардй дуо намудааст, ки Худованд махбубааш Моликияро ба у расонад:
jcb^l 4&W^J jjj^. ji JA jA < i. ^лЧ ^Ь jl-?-"1
jili j л j l IJAJ! (JJIAJI & Л3 j
jjli JA^JI ^л?.. jl Jc ^j! j jl i^i
Fамгин кард маро бо нишонахои бемори зи тацдир, Монанди он ки бадави бо дасти тихи бозгардад.
Х,амчу ширхорахое, ки хайрон дастхоро бубардоранд бахри хоцатхои худ, З-ин Оллох ба онхо ато бинмояду бахшоише бидихад. Пас, эй Худовандо, хоцати ман бошад Моликия, Ки танхо ту цодир хасти, ки уро ба ман бирасони (1, 483) .
Дар пайгирй аз ин, дар 6 байт ;асидаи мимияи Абевардй исми махбубаи шоир Суъдо ба ;айд омадааст:
^Cu jlj ajaJAJ (jl j (Jsji-^ && ^i I^ALUI & **&Ij j Ла j Суъдо бухл варзид, пас на шабахе дарро мекубаду
На саломам ба ман баргардонида мешавад (Яъне, хангоми фирок хам уро комилан аз худ махрум сохта, акнун на дар хобаш меояду на дар бедори) (2,349).
Фузун бар ин, дар ;асидаи роияи шоир исми махбубааш Салмо сабт ёфтааст:
jic i^jlj"! j <^jA j Ja ^j^Jl Jc ^jjj jA jb! j
Парвое надорам, гар маломат бикунанд маро барои ишц, Зеро ки дар ишци Салмову ду стони у маро бувад узре (1, 443).
Бино ба эътирофи худи шоир дар газалхояш у бо дидани хар хусни зебо мафтун мегардидаву дар бозтоби латофату малохаташ газале месурудааст. Чунончи, дар ;асидаи ;офияи шоир мухаббаташ ба Умайма бозгу гардидааст:
(Jsji-^l ^ijillj ^^ ^ л .и" (jj ^¡.л!!
Оё Умайма ба дурусти лутфе цониби мо наменамояд бо зиёрате, Пас бухлу хам цуду сахои ман бар хаёл дар бизанад бо кубише. Ба Худо цасам, ки на маломатзандагону на дурии рах харгиз махв насозанд, Мухреро, ки мухаббати ту дар замири ошиц нацш гузоштааст (2, 325).
Занни кавй он аст, ки сабаби тачассуми чехрахои мухталифи занон дар газалиёти Абевардй кабл аз хама дар сайру саёхаташ ба минтакахову шахрхои мухталифи хилофати исломй мебошад. Дар баробари ин у мисли Башшору Абунувос умри хешро танхо сарфи иш; нанамудаву хамзамон мисли Абулалои Мааррй комилан зохид хам набудааст. Аммо дар як ва;т у сохиби ахлоки хамида ва комати зебое низ будааст, ки мучиби таваччухи занон нисбати у мегардидааст.
Хамзамон дар ашъори лирикии Абевардй зимни тасвири симои зохирии махбуба ташбехоти зиёде ба кор гирифта шудаву дар сароидани он шоир махорати баланде нишон додааст. Добили таваччух аст, ки гохе дар ин навъи газал Абевардй ба поягузори газали хазарй дар адабиёти араб Умар ибни Аби Рабеъа таклид мекард.
Одатан дар чунин ашъор зан ба сарви хиромону руяш ба моху хуршед, нигоххояш ба шамшеру теги буррон, мижгонаш тир, муяш ба шаб ва дандонхояш ба марчон ташбех дода мешавад. Абёти зерини касидаи синияи шоир хамин вижагиро сохиб гардидааст:
(Л ^l jljll iji j ^jjllj t " wJU 1л (щЦ i^"!j jl Sjlb j
JAJI j JJJJ &"&fl/&jl J». ^лш JjIll s-lJjj l^jajlc
(¿jJij Ja^Jl i_uj! jl jS3l j Ч^.&У jl liji ^ji
Сохибцамолро гар хуршед медид, худ намебаромад Хрм оху дида мепушиду шохаи бед ба замин намерасид. Уро бо чодари шаб аз хама цониб ба огуш мекашидам, То он даме, ки хунукии форами субх маро бедор кард. Уро зи тарс химоя мекардам, то ки бедор нашавад Тарсон зи ин ки ин висол бо нафаскаши вайрон нашавад (1,327). Аз барррасии мавзуи мазкур метавон чунин натичагирй намуд, ки вокеан хам ба газалиёти Абумузаффари Абевардй суннатхои кадимаи шеъри арабй таъсири бориз гузоштааст. Ин таъсиргузорй дар насиб ё ташбиби ;асидахои шоир барчаста тачассум гардидааст. Мисоли равшани он тасвири мухити бодия, инъикоси расму оини бадавиён, зикри асмои махбубахои арабй ба шумор меравад. Зиёд ба кайд омадани тасвирхои хоси мухити бадавй дар газалиёти шоир шаходати возехи алокамандй ва таваччухи вижаи Абумузаффари Абевардй бо фархангу тамаддуни арабй мебошад.
ПАЙНАВИШТ:
REFERENCES:
