Спросить
Войти
Категория: Нанотехнологии

CdSe ВА ГИБРИД CdSe/ZnS КВАНТ НУҚТАЛАР СИНТЕЗИ ҲАМДА ЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ ХОССАЛАРИ

Автор: Алишер Ишанкулов

CdSe ВА ГИБРИД CdSe/ZnS КВАНТ НУҚТАЛАР СИНТЕЗИ ҲАМДА

ЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ ХОССАЛАРИ

Алишер Ишанкулов, Қадриддин Халилов, Нурали Мухамадиев

Самарқанд давлат университети

ishankulov-alisher@mail.ru

Радик Шамилов, Юрий Галяметдинов

Қазан миллий тадқиқот технология университети

Аннотация: Коллоид усулда олинган CdSe квант нуқталари олеин кислота

билан барқарорлаштирилган ва уларнинг оптик хоссалари ўрганилган.

Нанозаррачаларнинг ютилиш спектрининг экситон чўққисига қараб аниқланган

ўртача ўлчами 3,7 нм ни ташкил этди. CdSe нанозаррачалари сирт юзасида ZnS

қобиғини ўстириш орқали гибрид CdSe/ZnS “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраядро-қобиқ” тузилишли нанозарра

синтез қилинди. Бунда люминесценция квант унуми 1,5 дан 19% гача ошди.

Натижада, CdSe/ZnS квант нуқтасининг ютилиш ва люминесценция спектр

тўлқин ўзунлиги чўққиси қисқа ҳудудга кўчди. Гибрид квант нуқтада ZnS

қобиғи ўстирилгандан кейин нанозаррачаларнинг умумий гидродинамик

ўлчами ошди.

Калит сўзлар: Квант нуқталар, коллоид синтез, кадмий селенид, рух

сулфид, “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраядро-қобиқ”, нанозаррача, люминесценция, фотолюминесценция,

прекурсор.

SYNTHESIS POINTS LUMINESTENTATION CHARACTERISTICS OF

CdSe AND HYBRID CdSe/ZnS QUANTUM DOTS

Alisher Ishankulov, Qadriddin Khalilov, Nurali Muhamadiev

Samarkand State University

ishankulov-alisher@mail.ru

Radik Shamilov, Yuri Galyametdinov

Kazan National Research Technology University

Abstract. The CdSe quantum dots stabilized with oleic acid were obtained by

the colloidal method and their optical properties were studied. The average

nanoparticle size, determined by the exciton absorption peak, was 3.7 nm. By

growing a ZnS shell onto the surface of CdSe nanoparticles, CdSe/ZnS core-shell

hybrids are synthesized. In this case, the quantum yield of luminescence increases

from 1.5 to 19%. As a result, the absorption and emission peaks of CdSe/ZnS

quantum dots shift to the short-wavelength region. The total hydrodynamic particle

size increases due to formation of ZnS shell.

"Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 1

152 www.openscience.uz

“ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраcore-shel”, nanoparticles, photoluminescence, precursor .

Кириш. Квант нуқта (КН) лар ноёб оптик ва электрон ҳамда физиккимёвий хусусиятлари туфайли тадқиқотчилар эътиборини ўзига кенг

тортмоқда [1-3]. Ушбу ноёб хусусиятлар уларнинг опто-электрон қурилмаларда

[4], жумладан транзисторлар ва қуёш батареялари учун базис элементлар

материаллари сифатида ҳамда юқори тезликда ишлайдиган квант компютерлар

микросхемаларида ва турли информация узатиш ускуналарда қўллаш

имкониятларини кенгайтирмоқда. Шунингдек, квант нуқталар ҳозирги вақтда

кенг кўламли биотиббиёт дастурларида [5] қўлланилаётганлигини кўриш

мумкин, масалан, қўриш жараёнини такомиллаштириш ва саратон касаллигини

аниқлаш ҳамда даволаш биосенсорлари воситалари сифатида [6].

КН лар яримўтказгичли материаллар атомларидан иборат нанозарралар

бўлиб, уларнинг электрон хоссалари гибрид тузилмалар ва дискрет

молеклаларнинг хусусиятлари оралиғини эгалайди. Бу хусусиятлар квант

таъсир даражаси бошланиши билан боғлиқ [7]. Квант нуқталарнинг электрон

кўчиш таъқиқ ҳудуди уларнинг ўлчамлари, кимёвий таркиби ва табиатига

боғлиқ. КН лар хоссаларига таъсир қилиш усулларидан бири бу уларнинг

тизимига қўшимча атомлар ионлари киритишдир. Адабиётларда

яримўтказгичли катионларнинг 3D-ўтиш металлари ёки нодир ер элементлари

атомларига алмаштирилиши натижасида уларга магнит хоссаларнинг пайдо

бўлишига олиб келиши ҳамда шу асосда олинган композицион янги типдаги

квант нуқталар қўллаш соҳасининг сезиларли даражада кенгаётганлиги таҳлил

қилинмоқда.

Энг яхши ўрганилган нанозарралар қаторида ёруғлик нурининг кенг

кўриш диапазонида яхши люминесцент хоссаларига эга бўлган кадмий

халкогенидларини мисол келтириш мумкин [8]. Яъни гибридли “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраядро/қобиқ”

КН лар типининг яратилиши люминесценция интенсивлигини янада ошириши

мумкин.

CdSe/ZnS гибрид квант нуқталарларда юқори люминесцент хусусиятни

ZnS қобиғи намоён қилади. У кристалл панжарани тўлдириб ядро сиртидаги

нуқсонларни камайтиради ва ядро ичидаги зарядларни нанозаррача юзасига

чиқишини локализациялаб, уларнинг люминесцентли заррачалар билан

боғланишини чеклайди. Бундан ташқари, қобиқ КН нинг кимёвий

барқарорлигини ва фотостабилигини оширади.

Тажрибавий қисм

Кимёвий реактивлар, материаллар ва асбоб-ускуналар

"Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 1

153 www.openscience.uz

Кадмий оксиди (анализ учун тоза), селен (кимёвий тоза), олтингугурт

кукуни, рух оксиди (анализ учун тоза), олеин кислота (тоза), олеиламин (90%),

родамин 6G (анализ учун тоза), 1-октадецен ОДЕ (90%), толуол (кимёвий тоза),

этанол (96%), ацетон (кимёвий тоза).

Ютилиш спектрлари “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраPerkin Elmer Instrumental LAMBDA 35”

спектрофотометрида олинган, люминесценция спектрлари “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраCary Eclipse

(Varian)” спектрофлуорометрида қайд этилган. Ўлчовлар 25ºC ҳароратда

ўтказилди.

CdSe ва CdSe/ZnS “ядро/қобиқ” КН лар синтезиядро/қобиқ” КН лар синтези

CdSe КН лар синтези муаллифлар [8,9] томонидан баён этилган услуб

асосида қисман ўзгартиришлар билан амалга оширилди.

Аргон атмосферасида 0,256 г (2 ммол) CdO нинг 5,04 мл олеин кислота

билан аралашмаси 20 мл ОДЕ да эритилди (1-эритма). 0,158 г (2 ммол) селен 10

мл ОДЕ да 200°C да аргон атмосферасида эритилди (2-эритма). CdSe квантC да аргон атмосферасида эритилди (2-эритма). CdSe квант

нуқталарини синтез қилиш жараёни 1 ва 2 эритмаларни 260°C да аргон атмосферасида эритилди (2-эритма). CdSe квантC ҳароратда 3

дақиқа давомида аралаштириш орқали амалга оширилди. Олинган аралашмани

тез совитиш учун эритмага 10 мл ОДЕ ва 10 мл толуол қўшилди. Аралашмани

таъсирлашмаган прекурсорлардан тозалаш учун эса эритмага хиралашгунча

этанол ва ацетон қўшилади. Кейин, аралашма 20 минут давомида 6000

айланиш/минут тезлигида центрифугаланиб, алоҳида фазаларга ажратилди.

Олинган чўкма толуолда эритилди. Тозалаш жараёни 3 марта такрорланди.

CdSe ядроси атрофида ZnS қобиғини ўстириш учун муаллифлар [10,11]

томонидан тавсия этилган усулдан фойдаланилди.

Рух олеатнинг (0,1 М) эритмасини тайёрлаш учун 0,0405 г ZnO нинг 1,41

мл олеин кислота ва 3,6 мл ОДЕ аралашмасидан таёрланган эритма 260°C да аргон атмосферасида эритилди (2-эритма). CdSe квантС

ҳароратда қиздириб тайёрланди. 5 мл ОДЕ да 0,016 г олтингугуртни 200°C да аргон атмосферасида эритилди (2-эритма). CdSe квантС

ҳароратда эритиб олтингугуртнинг (0,1М) эритмаси прекурсори олинди.

Толуолдаги CdSe (6,6 ∙ 10-6 мол/л) КН ли эритмасига 5 мл ОДЕ қўшиб 20

мл эритма тайёрланди ва аралашма таркибидаги толуол буғлангунча 200°C да аргон атмосферасида эритилди (2-эритма). CdSe квантC

ҳароратгача қиздирилди. Сўнгра, 2,2 мл олеиламин ва 4,7 мл рух олеат

эритмаси қўшилиб, 15 дақиқа давомида аралаштирилди. Олинган реакцион

аралашмага ҳар 15 дақиқада жами 4,7 мл олтингугурт прекурсор эритмаси

солинди. Аралашмадаги кампонентлар тўлиқ реакцияга киришиши учун 200°C да аргон атмосферасида эритилди (2-эритма). CdSe квантC

ҳароратда аралашма 30 дақиқа давомида магнит аралаштиргичда

аралаштирилади. Tозалаш жараёни худди CdSe квант нуқталари учун

бажарилган тартибда амалга оширилади.

СdSe нанокристалларининг сирт юзасида ZnS қобиқ ўстириш жараёнида

олтингугурт прекурсорларини қўшиш вақтини ўзгартириш асосида (3, 7, 10, 15

минут давомида) синтез олиб борилди.

"Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 1

154 www.openscience.uz

Натижалар муҳокамаси

CdSe КН лари синтезида стабилизатор сифатида олеин кислотаси

қўлланилиб, октадецен муҳитида юқори ҳароратда синтез қилинди.

Олинган CdSe КН ларнинг ютилиш спектрларининг экситон чўққиси 576

нм тўлқин узунлигида ҳосил бўлади (Расм 1). ZnS қобиғи ўсгандан кейин,

спектрдаги экситон чўққининг максимуми қисқа тўлқин узунлиги ҳудудига

қараб силжийди. Ҳисоблашларга кўра, ZnS қобиғининг ўсиш жараёнида

ядронинг сирт юзасида жойлашган кадмий атомлари ионининг руҳ атомлари

ионлари билан алмашиниши натижасида CdSe ядросининг ўлчами 3,7 дан 2,8

нм гача қисқарди.

Ютилиш спектри экситон чўққисининг ҳолатига қараб зарраларнинг

ўртача ўлчами қуйидаги полиэмперик тенглама орқали ҳисобланди:

D = (1.6122 · 10-9) · λ4 - (2.6575 · 10-6) · λ3 + (1.6242 · 10-3) · λ2 - 0.4277 · λ +

41.57

Бу ерда: D-заррача ўлчами (нм), λ- ютилиш спектрининг биринчи экситон

чўққисига мос бўлган тўлқин узунлиги.

Расм 1. CdSe ва CdSe/ZnS КН лари ютилиш спектрлари

CdSe КН лар люминесценция интенсивлик спектри симметрик бўлиб,

унинг чўққиси 587 нм диапазонда намоён бўлмоқда (Расм 2а). Синтез қилинган

нанозаррачаларда сирт дефектлари жуда кам бўлиб, танланган синтез усули

монодисперсли квант нуқталар олиш имконини берди. СdSe КН лар

нанозаррачаларининг родомин 6G га нисбатан аниқланган квант унуми 1,5 %

ни ташкил этди. Ядро атрофида қобиқнинг ўстирилиши люминесценция

интенсивлигини сезиларли даражада ошишига олиб келади ва гибрид CdSe/ZnS

"Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 1

155 www.openscience.uz

КН лар учун квант унуми 19% гача ошиши кузатилмоқда. Шунингдек,

люминесценция спектри чўқиси 555 нм гача бўлган ҳудудга кўчди. Бу ҳодиса

КН ядро ўлчамининг қичрайиши билан боғлиқ. Бундан ташқари СdSe

нанокристалларининг сирт юзасида ZnS қобиғи ўстириш жараёнида

олтингугурт прекурсорларини қўшиш вақт ўзгартирилганда (3, 7, 10, 15 минут

давомида), вақт ошиши билан люминесценция интенсивлик чўққиси

ҳолатининг пасайиши кузатилди (Расм 2б).

Расм 2. CdSe ва CdSe/ZnS КН ларининг люминесценция спектрлари (а) ва

турли синтез вақтидаги уч ўлчамли координатали тасвирлари (б) (λқўзғал=350нм)

Хулосалар

1. Олеин кислота билан барқарорлаштирилган CdSe ва унинг гибридли

CdSe/ZnS квант нуқталари синтези амалга оширилди.

2. CdSe ва CdSe/ZnS КН ларининг ютилиш ва люминесценция спектрлари

ўрганилди.

3. Гибрид КН CdSe/ZnS ядросининг сиртида кадмий атомлари ионлари рух

атомлари ионларига алмашиниши натижасида CdSe ядросининг ўлчами 3,7 дан

2,8 нм гача камайди.
4. Гибрид CdSe/ZnS квант нуқтасининг ютилиш ва люминесценция

спектрлари тўлқин узунликлари чўққиси қисқа ҳудудига кўчди.

5. Люминесценция квант унуми 1,5-19% гача кўтарилиши кузатилди.

Ушбу иш Россия фундаментал тадқиқотлар фонди ва Татарстон

Республикаси ҳукумати томинидан 18-43-160009- сонли илмий лойиҳа

доирасида молиявий қўллаб-қувватланди.

Фойдаланилган адабиётлар

[1] D. C.Hannah,N. J.Dunn, S. Ithurria et al., “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраObservation of sizedependent

thermalization in CdSe nanocrystals using timeresolved photoluminescence

spectroscopy,” Physical Review Letters, vol. 107, no. 17, Article ID177403, 2011.

"Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 1

156 www.openscience.uz

[2] E. A. Weiss, R. C. Chiechi, S. M. Geyer et al., “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраSize-dependent charge

collection in junctions containing single-size and multisize arrays of colloidal CdSe

quantum dots,” The Journal of the American Chemical Society, vol. 130, no. 1, pp.

74–82, 2008.

[3] D. Katz, T.Wizansky, O. Millo, E. Rothenberg, T. Mokari, and U. Banin,

“ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраSize-dependent tunneling and optical spectroscopy of CdSe quantum rods,” Physical

Review Letters, vol. 89, no. 8, Article ID 086801, 2002.

[4] V.I. Klimov, A.A. Mikhailovsky, S. Xu, A. Malko, J.A. Hollingsworth, C.A.

Leatherdale, H.-J. Eisler, M.G. Bawendi. Optical gain and stimulated emission in

nanocrystal quantum dots.// Science. 2000. V.290. P. 314 – 317.

[4] M. E. Schmidt, S. A. Blanton, M. A. Hines, and P. Guyot- Sionnest, “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраSizedependent

two-photon excitation spectroscopy of CdSe nanocrystals,” Physical

ReviewB: CondensedMatter and Materials Physics, vol. 53, no. 19, pp. 12629–12632,

1996.

[5] Cristina Palencia, Kui Yu, Klaus Boldt. The Future of Colloidal

Semiconductor Magic-Size Clusters. ACS Nano 2020, 14 (2) , 1227-1235. DOI:

10.1021/acsnano.0c00040

[6] A. L. Rogach, A. Kornowski, M. Gao, A. Eychm¨uller, and H. Weller,

“ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраSynthesis and characterization of a size series of extremely small thiol-stabilized

CdSe nanocrystals,”The Journal of Physical Chemistry B, vol. 103, no. 16, pp. 3065–

3069, 1999.

[7] R. R. Shamilov, A. F. Ishankulov, Yu. G. Galyametdinov “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраSize-optical

characteristics of CdSe/ZnS quantum dots modified by thiol stabilizers Т.23, №3, 1923 (2020).

[8] P. Reiss, M. Protiere, and L. Li, “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраCore/shell semiconductor nanocrystals,”

Small, vol. 5, no. 2, pp. 154–168, 2009.

[9] M. D. Regulacio and M.-Y. Han, “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраComposition-tunable alloyed

semiconductor nanocrystals,” Accounts of Chemical Research, vol. 43, no. 5, pp.

621–630, 2010.

[10] Galyametdinov, Yu. G., Sagdeev, D. O., Voronkova, V. K., Sukhanov, A.

A., Shamilov, R. R., “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраThe dependence of paramagnetic and optical characteristics of

Mn: CdS nanoparticles on high-temperature synthesis conditions,” Mater. Res.

Express 5(7), 075009 (2018).

[11] J. van Embden, J. Jasieniak, and P. Mulvaney, “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраMapping the optical

properties of CdSe/CdS heterostructure nanocrystals: the effects of core size and shell

thickness,” Journal of the American Chemical Society, vol. 131, no. 40, pp. 14299–

14309, 2009.
Квант нуқталар коллоид синтез кадмий селенид рух сулфид “ядро-қобиқ” тузилишли нанозарраядро-қобиқ” нанозаррача люминесценция фотолюминесценция прекурсор quantum dots
Другие работы в данной теме:
Контакты
Обратная связь
support@uchimsya.com
Учимся
Общая информация
Разделы
Тесты