Спросить
Войти
BOSHLANG&ICH SINFLARDA MATEMATIKA O&QITISH
METODIKASIDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH
Ismoilova Habibaxon G&aniyevna Jalaquduq tuman 13-maktab
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang&ich sinflarda matematika o&qitish metodikasi va ta&lim texnologiyalari, fanlar bilan bog&liqligi, o&qitish samaradorligini oshirish bo&yicha fikrlar keltirilgan.
Kalit so&zlar: Pedagogika, psixologiya, boshlang&ich matematika, fikriy hujum
USE OF INTERACTIVE METHODS IN METHODS OF TEACHING MATHEMATICS IN PRIMARY SCHOOLS
Ismoilova Habibakhon Ganiyevna Jalakuduk district, School №13
Abstract: This article provides ideas on mathematics teaching methods and teaching technologies in primary school, their relevance to the sciences, and improving teaching effectiveness.
Matematika o&qitish metodikasi eng avvalo kichik yoshdagi o&quvchilarni umumiy tizimda o&qitish va tarbiyalash vazifasini qo&yadi.
Umumiy metodika boshlang&ich sinf matematikasining mazmunini va tizimliligini aks ettiradi, har bir bo&limni o&qitishning o&ziga xos xususiy metodlarini o&rgatadi.
Xususiy metodika matematika o&qitishning asoslangan metodlarini va o&qitish formalarini, shuningdek o&quv faoliyatini tashkil qilish yo&llarini ko&rsatadi. Ma&lumki o&qitish tarbiyalash bilan o&zaro mustahkam bog&liqdir. Ushbu metodika o&qitishni tarbiyalash bilan qo&shib olib borish yo&llarini o&rgatadi.
Boshlang&ich matematika o&qitish metodikasi bir necha fanlar bilan chambarchas bog&liqdir.
Boshlang&ich matematika o&qitish kursi o&quv predmetiga aylangan.
Boshlang&ich matematika o&qitish metodikasining o&qitish vazifalari:
WWW.OPENSCIENCE.UZ 130 I M^^BI
Boshlang&ich matematika kursining vazifasi maktab oldiga qo&yilgan "o&quvchilarga fan asoslaridan puxta bilim berishda yangi texnologiyadan foydalanish, ularga hozirgi zamon ijtimoiy-iqtisodiy bilimlarni berish, turmushga, kasb-hunarga yo&naltirish, kasblarni ongli tanlashga o&rgatish" kabi vazifalarni hal qilishda yordam berishdan iborat.
Shunday qilib, boshqa har qanday o&quv predmeti kabi matematika boshlang&ich kursi matematika o&qitishning maqsadi quyidagi uch omil bilan belgilanadi:
Matematika o&qitishning umumta&limiy maqsadi o&z oldiga quyidagi vazifalarni qo&yadi:
a) o&quvchilarga ma&lum bir dastur asosida matematik bilimlar berish. Bu bilimlar matematika fani to&g&risida o&quvchilarga yetarli darajada ma&lumot berishi, ularni matematika fanining yuqori bo&limlarini o&rganishga tayyorlashi kerak.
Bundan tashqari, dastur asosida o&quvchilar o&qish jarayonida olgan bilimlarning ishonchli ekanligini tekshira bilishga o&rganishlari, nazorat qilishning asosiy metodlarini egallashlari lozim.
b) o&quvchilarning og&zaki va yozma matematik bilimlarni tarkib toptirish lozim bo&ladi;
Matematikani o&rganish o&quvchilarning o&z ona tillarida nutq madaniyatini to&g&rishakllantirish, o&z fikrini aniq, ravshan va lo&nda qilib bayon eta bilish malakalarini o&zlashtirishlariga yordam berishi kerak.
d) o&quvchilarni matematik qonuniyatlar asosida real haqiqatlarni bilishga o&rgatish.
Bunday bilimlar berish orqali esa o&quvchilarning fazoviy tasavvur qilish xususiyatlari shakllanadi hamda mantiqiy tafakkur qilishlari yanada rivojlanadi.
Boshlang&ich matematika o&qitishning tarbiyaviy maqsadi o&z oldiga quyidagi vazifalarni qo&yadi:
a) o&quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish.
b) o&quvchilarda matematikani o&rganishga bo&lgan qiziqishlarni tarbiyalash.
WWW.OPENSCIENCE.UZ 131 I M^^BI
Boshlang&ich sinf o&qituvchisining vazifasi o&quvchilarda mustaqil mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish bilan birga ularda matematikaning qonuniyatlarini o&rganishga bo&lgan qiziqishlarini tarbiyalashdan iboratdir.
d) o&quvchilarda matematik tafakkurni va matematik madaniyatni shakllantirish.
Matematika darslarida o&rganiladigan ibora, amal belgilari, tushuncha va ular orasidagi qonuniyatlar o&quvchilarni atroflicha fikrlashga o&rgatadi.
Boshlang&ich sinflarda matematika o&qitishning amaliy maqsadi o&z oldiga quyidagi vazifalarni qo&yadi:
a) o&quvchilar matematika darsida olgan bilimlarini kundalik hayotda uchraydigan elementar masalalarni yechishga tatbiq qila olishga o&rgatish, o&quvchilarda arifmetik amallar bajarish malakalarini shakllantirish va ularni mustahkamlash uchun maxsus tuzilgan amaliy masalalarni hal qilishga o&rgatish,
b) matematika o&qitishda texnik vosita va ko&rgazmali qurollardan foydalanish malakalarini shakllantirish. Bunda asosiy e&tibor o&quvchilarning jadvallar va hisoblash vositalaridan foydalana olish malakalarini tarkib toptirishga qaratilgan.
d) o&quvchilarni mustaqil ravishda matematik bilimlarni egallashga o&rgatish.
O&quvchilar imkoni boricha mustaqil ravishda qonuniyat munosabatlarini ochishlari, kuchlari etadigan darajada umumlashtirishlar qilishlari, shuningdek, og&zaki va yozma xulosalar qilishga o&rganishlari kerak.
O&qitish samaradorligining zaruriy va muhim sharti o&quvchilarning o&rganilayotgan materialni o&zlashtirishlari ustidan nazoratdir. Didaktikada uni amalga oshirishning turli shakllari ishlab chiqilgan. Bu o&quvchilardan og&zaki so&rash; nazorat ishlari va mustaqil ishlar; uy vazifalarini tekshirish, testlar, texnik vositalar yordamida sinash kabi usullardir. Didaktikada dars turiga, o&quvchilarning yosh xususiyatlariga va h.k. bog&liq ravishda nazoratning u yoki bu shaklidan foydalanishning maqsadga muvofiqligi masalalari, shuningdek, nazoratni amalga oshirish metodikasi yetarlicha chuqur ishlab chiqilgan.
Boshlang&ich maktabda matematika o&qitish metodikasida mustaqil va nazorat ishlari, o&quvchilardan individual yozma so&rov o&tkazishning samarali vositalari yaratilgan. Ba&zi didaktik materiallar dasturning chegaralangan doiradagi masalalarining o&zlashtirilishini reyting tizimida nazorat qilish uchun, boshqalari boshlang&ich maktab matematika kursining barcha asosiy mavzularini nazorat qilish uchun mo&ljallangan. Ayrim didaktik materiallarda (ayniqsa, kam komplektli maktab uchun mo&ljallangan) o&qitish xarakteridagi materiallar, boshqalarida esa nazoratni amalga oshirish uchun materiallar ko&proqdir.
Boshlang&ich maktab matematikasida barcha didaktik materiallar uchun umumiy topshiriqlarning murakkabligi bo&yicha tabaqalashtirilishidir. Bu materiallar tuzuvchilarning g&oyasiga ko&ra ma&lum mavzu bo&yicha topshiriqning biror usulini
bajarishi o&quvchining bu mavzuni faqat o&zlashtirganligi haqidagina emas, balki uni to&la aniqlangan darajada o&zlashtirganligi haqida ham guvohlik beradi.
Amaliyotda o&qituvchilar ko&pincha biror topshiriqning usullarini biri boshqalaridan soddaroq yoki murakkabroq deb aytadilar. Bundan tashqari, didaktik materiallar qanchalik san&atkorona tuzilgan bo&lmasin, ularning mazmuni va tuzilishida qanchalik sermahsul va chuqur g&oyalar amalga oshirilmasin, ular baribir barcha metodik vazifalarni tezda hal etishga qodir emas, chunki hech qanday o&rgatuvchi mashina o&qituvchining intuisiyasini, ya&ni hissiyotini almashtira olmaydi.
Shunday qilib, didaktik materiallarni o&quvchilarning o&quv materialini o&zlashtirish darajasini nazorat usullaridan biri sifatida qarash lozim. Shu bilan birga muayyan usul mazkur sinf, mazkur o&qituvchi uchun eng yaxshi usul bo&lmasligi ham mumkin. Shu sababli didaktik materiallar o&qituvchini o&quvchilarning bilimlarni o&zlashtirish darajasini aniqlash imkonini beradigan individual tekshirish uchun nazorat turlarini tuzishdan xalos eta olmaydi. Bu umummetodikaning asosiy vazifalaridan biridir.
O &quvchilarni matematika kursini o &rganishga tayyorlash.
I-IV sinflarda matematika o&qitishning asosiy vazifasi bo&lgan ta&lim-tarbiyaviy vazifalarni hal qilishda ulardagi matematika kursi bo&yicha qanday darajada tayyorgarligi borligiga bog&liq.
Shuning uchun 1-sinfga kelganlarning bilimlarini aniqlash, sinf o&quvchilarining bilimlarini tenglashtirish, ya&ni past bilimga ega bo&lgan o&quvchilarning bilimlarini yaxshi biladigan o&quvchilarga yetkazib olish vazifasi turadi. O&qituvchi quyidagi tartibda o&quvchilar bilimini maxsus daftarga hisobga olib boradi:
Bolalarni o&qitishga tayyorlashda asosiy ish metodi tahlil, sintez, taqqoslash, umumlashtirish, tabaqalashtirish kabi aqliy operasiyalarni bajarish malakalarini shakllantirishga qaratilgan bo&lishi kerak. Bunday ishlar o&quvchilarnig og&zaki va
yozma nutqlarini rivojlantirishga katta yordam beradi, matematik bilimlarni o&zlashtirishga qiziqishi kuchaya boradi.
Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda o&quvchilaming o&quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta&lim-tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi pedagogik texnologiyalarni qo&llash borasida katta tajriba to&plangan bo&lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritiladi. Quyida amaliyotida foydalaniladigan interfaol metodlardan bir nechtasining mohiyati va ulardan foydalanish borasida so&z yuritamiz.
"Fikriy hujum " metodi
Mazkur metod o&quvchilarning mashg&ulotlar jarayonidagi faolliklarini ta&minlash, ularni erkin fikr yuritishga rag&batlantirish hamda bir xil fikrlash inertsiyasidan ozod etish, muayyan mazvu yuzasidan rang-barang g&oyalarni to&plash, shuningdek, ijodiy vazifalarni hal etish jarayonining dastlabki bosqichida paydo bo&lgan fikrlarni yengishga o&rganish uchun xizmat qiladi.
"Fikriy hujum" metodi A.F.Osborn tomonidan tavsiya etilgan bo&lib, uning asosiy tamoyili va sharti mashg&ulotning har bir ishtirokchisi tomonidan o&rtaga tashlanayotgan fikrga nisbatan tanqidni mutlaqo ta&qiqlash, har qanday luqma va hazil-mutoyibalarni rag&batlantirishdan iboratdir. Bundan ko&zlangan maqsad o&quvchilarning mashg&ulot jarayonidagi erkin ishtirokini ta&minlashdir. Ta&lim jarayonida ushbu metoddan foydalanish o&qituvchining pedagogik mahorati va tafakkur ko&lamining kengligiga bog&liq bo&ladi.
"Fikriy hujum" metodidan foydalanish chog&ida o&quvchilarning soni 15 nafardan oshmasligi maqsadga muvofiqdir. Ushbu metodga asoslangan mashg&ulot bir saotga qadar tashkil etilishi mumkin.
"Yalpiy fikriy hujum " metodi
Ushbu metod J.Donald Filips tomonidan ishlab chiqilgan bo&lib, uni bir necha o&n (20-60) nafar o&quvchilardan iborat sinflarda qo&llash mumkin.
Metod o&quvchilar tomonidan yangi g&oyalarning o&rtaga tashlanishi uchun sharoit yaratib berishga xizmat qiladi. Har bir 5 yoki 6 nafar o&quvchilarni o&z ichiga olgan guruhlarga 15 daqiqa ichida ijobiy hal etilishi lozim bo&lgan turli xil to pshiriq yoki ijodiy vazifalar belgilangan vaqt ichida ijobiy hal etilgach, bu haqida guruh a&zolaridan biri axdorot beradi.
Guruh tomonidan berilgan axborot (topshiriq yoki ijodiy vazifaning yechimi) o&qituvchi va boshqa guruhlar a&zolari tomonidan muhokama qilinadi va unga baho beriladi. Mashg&ulot yakunida o&qituvchi berilgan topshiriq yoki ijodiy vazifalarning yechimlari orasida eng yaxshi va o&ziga xos deb topilgan javoblarni e&lon qiladi. Mashg&ulot jarayonida guruhlar a&zolarining faoliyatlari ularning ishtiroklari darajasiga ko&ra baholab boriladi.
"Fikrlarning shiddatli hujumi " metodi
WWW.OPENSCIENCE.UZ 134 | M^^WI
"Fikrlarning shiddatli hujumi" metodi Ye.A.Aleksandrov tomonidan asoslangan hamda G.Ya.Bush tomonidan qayta ishlangan.
Metodning mohiyati quyidagidan iborat:
- jamoa orasida muayyan topshiriqlarni bajarayotgan har bir o&quvchining shaxsiy imkoniyatlarini ro&yobga chiqarishga ko&maklashish;
- o&quvchilarda ma&lum jamoa tomonidan bildirilgan fikrga qarshi g&oyani ilgari surish layoqatini yuzaga keltirishdan iborat.
"Fikrlarning shiddatli hujumi" metodidan foydalanishga asoslangan mashg &ulot quyidagi bosqichlarda tashkil etiladi:
Metodni qo &llash jarayonida quyidagi holatlar yuzaga keladi:
- o&quvchilar tomonidan muayyan nazariy bilimlarning puxta o&zlashtirilishiga erishish;
- vaqtni iqtisod qilish;
- har bir o&quvchini faollikka undash;
- ularda erkin fikrlash layoqatini shakllantirish.
"6x6x6 " metodi
"6x6x6" metodi yordamida bir vaqtning o&zida 36 nafar o&quvchini muayyan faoliyatga jalb etish orqali ma&lum topshiriq yoki masalani hal etish, shuningdek, guruhlarning har bir a&zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini bilib olish mumkin. Bu metod asosida tashkil etilayotgan mashg&ulotda har birida 6 nafardan ishtirokchi bo&lgan 6 ta guruh o&qituvchi tomonidan o&rtaga tashlangan muammoni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetgach o&qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi. Qaytadan shakllangan guruhlarning har birida avvalgi 6 ta guruhdan bittadan vakil bo&ladi. Yangidan shakllangan guruh a&zolari o&z jamoadoshlariga guruhi
tomonidan muammo yechimi sifatida taqdim etilgan xulosani bayon etib beradilar va mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar.
"6x6x6" metodining afzallik jihatlari quyidagilardir:
- guruhlarning har bir a&zosining faol bo&lishiga undaydi;
- ular tomonidan shaxsiy qarashlarning ifoda etilishini ta&minlaydi;
- guruhning boshqa a&zolarining fikrlarini tinglay olish ko&nikmalarini hosil qiladi;
- ilgari surilayotgan bir necha fikrni umumlashtira olish, shuningdek, o&z fikrini himoya qilishga o&rgatadi.
Eng muhimi, mashg&ulot ishtirokchilarining har bir qisqa vaqt (20 daqiqa) mobaynida ham munozara qatnashchisi, ham tinglovchi, ham ma&ruzachi sifatida faoliyat olib boradi.
Ushbu metodni 5, 6, 7 va 8 nafar o&quvchidan iborat bo&lgan bir necha guruhlarda qo&llash mumkin. Biroq yirik guruhlar o&rtasida "6x6x6" metodi qo&llanilganda vaqtni ko&paytirishga to&g&ri keladi. Chunki bunday mashg&ulotlarda munozara uchun ham, axborot berish uchun birmuncha ko&p vaqt talab etiladi. So&z yuritilayotgan metod qo&llanilayotganda mashg&ulotlarda quruhlar tomonidan bir yoki bir necha mavzuni qilish imkoniyati mavjud.
"6x6x6" metodidan ta&lim jarayonida foydalanish o&qituvchidan faollik, pedagogik mahorat, shuningdek, guruhlarni maqsadga muvofiq shakllantira olish layoqatiga ega bo&lishni talab etadi. Guruhlarning to&g&ri shakllantirmasligi topshiriq yoki vazifalarning to&g&ri hal etilmasligiga sabab bo&lishi mumkin.
Bu metodyordamida mashg&ulotlar quyidagi tartibda tashkil etiladi:
Foydalanilgan adabiyotlar
References
